N. Κυνουρία: Η καρδιά της Τσακωνιάς

Μια ναυτοπολιτεία που ξεχωρίζει όχι από τα πλοία της, μα από πελώριους κοκκινόβραχους που φρουρούν μια κοιλάδα, και μια μακρόχρονη παράδοση που χάνεται στα βάθη των χιλιετιών· καούρ εκάνατε στην Τσακωνιά!

Σε κάθε σεργιάνι στο Λεωνίδιο τα κόκκινα βράχια είναι πανταχού παρόντα

Κατεβαίνεις στο Λεωνίδιο να δεις μια φημισμένη πολιτεία καπεταναίων κι όμως το πρώτο σου βλέμμα το κλέβουν οι θεόρατοι κόκκινοι βράχοι. Οδηγείς και κοιτάς με
προσοχή τις πινακίδες για να προσανατολιστείς και με την πρώτη ματιά βλέπεις οδηγίες γραμμένες σε γλώσσα που δεν καταλαβαίνεις.

Ερχεσαι τη Λαμπρή και βλέπεις τον ουρανό της πόλης να γεμίζει από εκατοντάδες πύρινα αερόστατα. Ετσι είναι στο Λεωνίδιο, έτσι είναι στη Νότια Κυνουρία, άλλα περιμένεις κι άλλα συναντάς· κι αυτά που συναντάς σε μαγεύουν, σου κεντρίζουν την περιέργεια, σε κάνουν να μην ξεκολλάς.

Το όμορφο Λεωνίδιο απλώνεται στις όχθες του χειμάρρου Δαφνώνα

Κέντρο λοιπόν και πρωτεύουσα της Νότιας Κυνουρίας είναι το Λεωνίδιο. Αυτό το ξέρεις. Το τι θα πει Τσακωνιά όμως -όπου και πάλι το Λεωνίδιο είναι το μέγα κέντρο- το μαθαίνεις τώρα.

Τούτη η πόλη λοιπόν που απλώνεται στις όχθες του χείμαρρου Δαφνώνα είναι η συνέχεια μιας απίστευτα μεγάλης παράδοσης, που οι ρίζες της χάνονται στα βάθη της αρχαίας Ελλάδας.

Οπως μας λέει η πλέον επικρατέστερη από τις -επιστημονικά- ιστορικές εκδοχές, οι Τσάκωνες προήλθαν από τους αρχαίους Δωριείς, που με κάποιον τρόπο παρέμειναν μέσα στους αιώνες στα πατρογονικά εδάφη τους και, το πιο αξιοθαύμαστο, διατήρησαν σε πολύ μεγάλο βαθμό και τη γλώσσα τους.

Τα Τσακώνικα είναι αρχαϊκά δωρικά κατάλοιπα που κατόρθωσαν να επιβιώσουν κόντρα στις αντιξοότητες των αιώνων και να ομιλούνται ακόμη και σήμερα.

Θεωρείται η αρχαιότερη ελληνική διάλεκτος, ένα ανυπολόγιστης σημασίας πολιτισμικό μνημείο που μπορεί να είναι εν πολλοίς άγνωστο έξω από τα όρια της περιοχής, εδώ όμως ζει και βασιλεύει και τα λεξικά κυριεύει.

Θυμάσαι τις πινακίδες που λέγαμε πριν; Στα Τσακώνικα είναι λοιπόν γραμμένες, με την απαραίτητη μετάφραση βέβαια από κάτω στα νέα ελληνικά, για τους «αδαείς».

Και τα λόγια τους είναι όμορφα: σε καλωσορίζουν («καούρ εκάνατε»), σε αποχαιρετούν («το καλέ να ζάτε, αία πορεία νιούμου», που θα πει «στο καλό να πάτε, λάδι ο δρόμος σας»), γενικά είναι ένα θέαμα απρόσμενο και πολύ ευχάριστο. Μα δεν είναι μόνο τα γραπτά. Στο Λεωνίδιο, και στην ευρύτερη περιοχή, από τον Πραστό ακόμα, τα Τσακώνικα θα τα ακούσεις ολοζώντανα στον δρόμο, στις συζητήσεις των ντόπιων μεταξύ τους.

Πάμε για αναρρίχηση

Το λέει και η πινακίδα: ρωτήστε να σας πούνε για τα Τσακώνικα

Οι πελώριοι κοκκινόβραχοι πάνω από το Λεωνίδιο είναι το σήμα-κατατεθέν της πόλης. Είναι μάλιστα και ένας ραγδαία αναπτυσσόμενος αναρριχητικός προορισμός που φέρνει στο Λεωνίδιο λάτρεις της αναρρίχησης από την Ελλάδα και το εξωτερικό, χάρη και στις συντονισμένες ενέργειες των τοπικών Αρχών και ορειβατικών συλλόγων που έχουν οριοθετήσει 19 πεδία και 266 αναρριχητικές διαδρομές.

Στη σκιά των βράχων απλώνεται η πόλη, όπου κι αν σεργιανίσεις θα τους νιώθεις να εποπτεύουν από ψηλά τα πάντα. Μια βόλτα ωστόσο στα καλντερίμια θα σου αποκαλύψει δεκάδες αρχοντόσπιτα, πολλά από αυτά σπίτια καπεταναίων,αλλά και πολλά παλιά μαγαζιά που ως οικογενειακές επιχειρήσεις έχουν δει να περνούν γενιές και γενιές που να συνεχίζουν την κάθε τέχνη: το παντοπωλείο, το υφασματάδικο, το λευκοσιδηρουργείο, ο ξυλόφουρνος και άλλα πολλά ακόμα μένουν ανοιχτά εδώ και εκατό χρόνια· και βάλε!

Κοπέλες με παραδοσιακές τσακώνικες φορεσιές

Στο Λεωνίδιο αξίζει σίγουρα να έρθεις και το Πάσχα, να δεις το έθιμο με τα αερόστατα που γεμίζουν τον ουρανό της πόλης, θέαμα σπάνιο και αξιοζήλευτο. Αλλά και Αύγουστο, στη γιορτή της τσακώνικης μελιτζάνας, ονομαστή (και προστατευόμενη!) για την πλούσια γεύση της.

Περίπου 14 χλμ. χωρίζουν το Λεωνίδιο από το μοναστήρι της Ελώνης, δημοφιλές προσκύνημα, σκαλωμένο σε μια πλαγιά του Πάρνωνα. Κι από το μοναστήρι άλλα τόσα χιλιόμετρα κι έφτασες στον ορεινό Κοσμά, από τα πιο όμορφα χωριά της Κυνουρίας.

Χαρακτηρισμένος παραδοσιακός οικισμός, ο Κοσμάς είναι γνωστός για τους χτενάδες του, κάποτε μάλιστα διατηρούσαν κατ’ αποκλειστικότητα στην Ελλάδα το επάγγελμα του «χτενοποιού». Δείγματα της δουλειάς τους θα δεις στο Λαογραφικό Μουσείο του χωριού.

Τυρός και Σαμπατική
Είπαμε για τους καπεταναίους στο Λεωνίδιο, μα και ο Τυρός δεν πήγαινε (και δεν πάει) πίσω. Σπάνια να έβρισκες οικογένεια άνευ ναυτικού στον Τυρό, που αλώνιζαν κάποτε τον κόσμο με τα ποντοπόρα.

Σήμερα η κύρια ασχολία εδώ είναι ο τουρισμός: μην ξαφνιαστείς, μα ο Τυρός μετράει πάνω από χίλια ενοικιαζόμενα! Λίγο πάνω από το χωριό, στις πλαγιές του βουνού, θα βρεις δύο πιο παραδοσιακούς οικισμούς, τον Ανω Τυρό και τα Σαπουνακαίικα, με πολύ λιγότερους κατοίκους, με καλύτερη ωστόσο θέα στη θάλασσα.

Στο μοναστήρι της Ελώνης

Ανάμεσα στο Λεωνίδιο και τον Τυρό, το γραφικό λιμανάκι της Σαμπατικής. Γραφικό και ιδιόμορφο, έτσι όπως σχηματίζει ένα σχεδόν τέλειο ημικύκλιο, όπου όλοι, μα όλοι οι κάτοικοι (και οι 30...) ασχολούνται με την αλιεία.

Για το τέλος της διαδρομής θα περάσεις σίγουρα από τον παραθαλάσσιο Λάκκο, με τα θερμοκήπια, την Πλάκα με το λιμανάκι της, τα Πούλιθρα με τα παραδοσιακά σπίτια, κι ακόμη νοτιότερα από το Πηγάδι και το Φωκιανό. Και σε όλη τη διαδρομή θα προσπαθείς να θυμηθείς τις πινακίδες που είδες στα Τσακώνικα και να αρθρώσεις κι εσύ δυο κουβέντες. Εύκολο δεν είναι, μα θέληση να υπάρχει...