Ο Κάμπος της Χίου

Από τις πιο εντυπωσιακές περιοχές της Χίου, ο Κάμπος συνιστά ένα ιδιαίτερο οικιστικό σύνολο, όπου συνδυάζεται αρμονικά το μοναδικό φυσικό τοπίο με τα τοπικά αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά. 6 μόλις χλμ νότια από την πόλη της Χίου, ο Κάμπος είναι ευρέως γνωστός για τα μυροβόλα περιβόλια εσπεριδοειδών, αλλά και τα παλιά αρχοντικά σπίτια. Η περιοχή έχει

κηρυχθεί «ιστορικός τόπος» και «παραδοσιακός οικισμός», προστατευόμενος από το ΥΠ.ΠΟ.

Βασικό χαρακτηριστικό των περιβολιών του Κάμπου, είναι οι ψηλοί τοίχοι από θυμιανούσικη πέτρα, που προστατεύουν την κάθε ιδιοκτησία από τα δυσχερή καιρικά φαινόμενα. Οι αριστοκρατικές οικογένειες της Χίου, Γενουάτικες και ντόπιες, έκτισαν στην περιοχή τα σπίτια τους από το δέκατο τέταρτο αιώνα. Οι απαγορευτικοί τοίχοι που συναντά ο επισκέπτης κατά μήκος του δρόμου, κρύβουν ολόκληρους μικρόκοσμους, οι οποίοι περιλαμβάνουν περίτεχνα διακοσμημένες αυλές, μεγάλα αρχοντικά σπίτια, δενδροσκέπαστα σοκάκια και κήπους με πληθώρα λουλουδιών.

Τα περιβόλια ποτίζονται από πηγάδια με μάγγανο που στο παρελθόν γύριζαν με ζώα, ενώ τώρα η άρδευση γίνεται με σύγχρονα μέσα. Τα σπίτια είναι δίπατα ή ακόμα και τρίπατα, με στόχο την εξαιρετική θέα αλλά και τον έλεγχο των κτημάτων από τους ιδιοκτήτες.

Η ιδιαίτερη τοπική αρχιτεκτονική του Κάμπου δεν αφήνει ασυγκίνητο κανένα επισκέπτη: Αψιδωτές πόρτες και παράθυρα, στοές από μαρμάρινα κολωνάκια, μπαλκόνια που υποστοιβάζονται από μικρές αψίδες και πελώριες αυλόπορτες, βοτσαλωτές αυλές και ζωγραφιστά ταβάνια, είναι μερικά από τα χαρακτηριστικά που προσδίδουν ασύγκριτη μοναδικότητα στο οικισμό.

Η ιστορία του Κάμπου

Τα αρχαιολογικά ευρήματα στην περιοχή είναι μηδαμινά και η αρχαία ονομασία της περιοχής μας είναι άγνωστη. Το τοπωνύμιο Κάμπος (από τη λατινική λέξη campus) απαντάται σε κείμενα περιηγητών από το 1673 και μετά. Έτσι, οι παλαιότερες επιρροές στην αρχιτεκτονική ανάγονται στη Βυζαντινή εποχή, παρόλο που στον Κάμπο δεν έχει διασωθεί κανένα αμιγές δείγμα Βυζαντινής αρχιτεκτονικής. Ο Κάμπος πριν φτάσουν οι Γενοβέζοι, είχε μια αξιόλογη παραγωγή δημητριακών, λαχανικών, ροδιών, μούρου και κρασιού. Τα αμπέλια, σε σημαντική έκταση ήταν πηγή εισοδημάτων, όπως και οι ελιές, αλλά οι τελευταίες όχι σε υπολογίσιμο αριθμό. Αναφέρεται ακόμα επίδοση των Καμπούσων στο μεταξοσκώληκα, αφού οι μουριές ήταν άφθονες και υπήρχε ευχέρεια τροφής για τα σκουλήκια. Η παραγωγή μεταξιού, έτσι, απέδιδε ένα σοβαρό εισόδημα και για αρκετούς αιώνες υπήρξε πηγή πλούτου για τη Χίο.

 Κατά την Γενουοκρατία

Οι Γενοβέζοι, από τον 13ο αιώνα, αξιοποίησαν τη έκταση του Κάμπου δημιουργώντας τους εκτεταμένους πορτοκαλεώνες, αφού διαπίστωσαν την ύπαρξη νερού. Και επειδή η καλλιέργεια ήταν αποδοτική, ο Κάμπος μεταβλήθηκε σε έναν απέραντο πορτοκαλεώνα, για την προστασία του οποίου χτίστηκαν οι μεγάλοι τοίχοι σε κάθε περιβόλι, «κλείνοντας» απέξω τον αέρα και τη σκόνη.

Στα αρχοντικά του Κάμπου ήρθαν να κατοικήσουν οικογένειες της χιώτικης και Βυζαντινής αριστοκρατίας, αλλά και Γενουατοχιώτες ευγενείς, δημιούργημα επιγαμικής σχέσης μεταξύ χιώτικων αριστοκρατικών οίκων και γενουατικών αντιστοίχων.

 Κατά την Τουρκοκρατία

Η κατάκτηση της Χίου από τους Τούρκους, το 1566, άλλαξε τα δεδομένα στην περιοχή του Κάμπου. Οι νέες συνθήκες θα επιτρέψουν όχι μόνο την επιβίωση της μακρόχρονης οικονομικής και πολιτιστικής παράδοσης του νησιού, αλλά και την περαιτέρω ανάπτυξη του. Η μεγάλη οικονομική άνθιση του νησιού έφερε μαζί με όλα τα άλλα και την ανάγκη της κοινωνικής προβολής μέσω της αρχιτεκτονικής. Φτάνοντας στον 18ο αιώνα, ο Κάμπος, όπως και όλο το νησί γενικότερα, ακμάζει ολοένα και περισσότερο.

Τον καιρό που όλη η Ελλάδα ήταν βυθισμένη στην αθλιότητα της σκλαβιάς, η Χίος παρουσίαζε μια εικόνα ευδαιμονίας και αρχοντιάς. Η επικοινωνία της με την Ευρώπη και τον πολιτισμό ήταν συνεχής και ποικίλη. Μεγάλα ιστιοφόρα μετέφεραν στα μακρινά λιμάνια της Πόλης, της Οδησσού και της Μασσαλίας τα προϊόντα της: το φημισμένο μαστίχι και τα χρυσά εσπεριδοειδή της. Αποτέλεσμα της τακτικής επαφής με την Ευρώπη και του πλούτου που έμπαινε στο νησί, ήταν να δημιουργηθεί στη Χίο μια ολόκληρη τάξη μεγαλοαστών, που διακρινόταν για τη μόρφωση, το ήθος τους και την αρχοντιά τους. Οι άνθρωποι αυτοί είχαν τα σπίτια τους, τους πύργους τους, όπως τους έλεγαν, στον Κάμπο. Ήταν σπίτια μεγαλόπρεπα, με μνημειακές εξωτερικές σκάλες, με μεγάλες ταράτσες, με αψίδες και κολόνες με μεγάλα περιβόλια περιφραγμένα με φρουριακούς τοίχους. Ο Κάμπος χρησίμευε στους εύπορους Χίους της πόλης ως τόπος ανάπαυσης, ως εξοχική κατοικία δηλαδή και συγχρόνως καλλιέργειας που εξασφάλιζε μια μερική αυτάρκεια. Παρά το γεγονός ότι η οικονομική ευρωστία αυτής της τάξης οφειλόταν στο χρήμα που ερχόταν από το εξωτερικό, τα μέλη της δεν παραμελούσαν τη γη.

Το υποστατικό (μούλκι) φρόντιζε ο ανεστάτης με την οικογένειά του, που προέρχονταν από τα Καμπόχωρα και έμεναν μόνιμα μέσα στο κτήμα για να το καλλιεργούν. Το πιο σημαντικό ήταν ότι ο δεύτερος τόπος διαμονής συνδυαζόταν με πρωτογενή παραγωγή, ώστε να εξασφαλίζεται συγχρόνως μια σχετική αυτάρκεια και μια εγγυημένη (με τη σύγχρονη ορολογία: οικολογική) τροφή.

Αργότερα, η φοβερή σφαγή του 1822 αφανίζει κυριολεκτικά ανθρώπους και κτίσματα. Oι Χιώτες οι εγκαταστημένοι στο εξωτερικό επισκευάσανε τους πύργους τους και απέκτησαν τη συνήθεια να περνούν εκεί τα καλοκαίρια τους. Από τους χίλιους διακόσιους πύργους κι επαύλεις που είχε πριν τη σφαγή, μόνο τετρακόσιοι είχαν ξανακατοικηθεί.

Το χειμώνα του 1850 ο Κάμπος θα πληγεί και πάλι. Ένας πρωτοφανής παγετός, που έμεινε γνωστός ως η «Καύτρα», κατέστρεψε όλα τα εσπεριδοειδή. Η απώλεια ήταν τόσο μεγάλη ώστε όλοι οι κτηματίες θα σταματήσουν να ασχολούνται με τις επιχειρήσεις των εσπεριδοειδών.
Τότε όμως συντελέστηκε και μια καθοριστική αλλαγή στις καλλιέργειες. Ο Γιάννης Χωρέμης, διαπρεπής Χιώτης της διασποράς, έφερε στον Κάμπο το μανταρίνι, το οποίο αντέχει σε χαμηλότερες θερμοκρασίες. Σύντομα το περίφημο χιώτικο μανταρίνι έγινε γνωστό και κατέκτησε για ένα περίπου αιώνα τις αγορές.

Η ζωή αυτή κράτησε ως τις 11 Μαρτίου του 1881. Την ημέρα εκείνη μια σεισμική δόνηση τράνταξε όλο το νησί και τα περισσότερα κτίρια γκρεμίστηκαν. Μπροστά σ' αυτή την καταστροφή οι αρχοντικές οικογένειες άφησαν οριστικά το νησί και σκορπίστηκαν στο εξωτερικό ή στην απελευθερωμένη Ελλάδα.

 Νεότερα Χρόνια

Η τρίτη περίοδος είναι η εποχή κατά την οποία πολλά κτήματα περνούν στα χέρια των επιστατών, άλλα με χρησικτησία και άλλα με αγορά από παλιούς εργάτες γης που είχαν μεταναστεύσει στις ΗΠΑ και τώρα επιστρέφουν για να αγοράσουν τη γη στην οποία μέχρι πρότινος δούλευαν. Παράλληλα υπάρχουν κτήματα που παραμένουν στα χέρια των παλιών ιδιοκτητών τους, δηλαδή της αστικής τάξης που ανθούσε στη διασπορά διατηρώντας όμως τους δεσμούς με το γενέθλιο τόπο, ενώ νέοι ιδιοκτήτες εμφανίζονται στις παρυφές του Κάμπου.

Μετά τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο, ο τόπος σιγά σιγά μαραζώνει. Η καλλιέργεια των εσπεριδοειδών σε μεγάλη κλίμακα σ' άλλα μέρη της Μεσογείου, η έλλειψη κατάλληλου μάρκετινγκ απ' τους ντόπιους, η αδυναμία των διοικούντων ν' ανταποκριθούν κατάλληλα στους καιρούς, είναι μερικοί από τους παράγοντες πτώσης.

 Αξιοθέατα

Είναι γεγονός ότι ο Κάμπος αποτελεί στο σύνολό του ένα αξιοθέατο. Το φυσικό τοπίο σε συνδυασμό με την αξιοπρόσεκτη αρχιτεκτονική της περιοχής, τον καθιστά ως ένα μοναδικό προορισμό για περίπατο και εξερεύνηση. Ωστόσο, αρκετά από τα αρχοντικά του Κάμπου είναι ανοιχτά για το κοινό, ταξιδεύοντας τον επισκέπτη σε μια περιήγηση στο χρόνο, πλαισιωμένη από τις αναπάντεχες μυρωδιές των εσπεριδοειδών. ΠΗΓΗ http://www.chios.gr/el/o-kampos-tis-xiou